ZEN IN ANTWERPEN - CH'AN

 

VERTROUWEN IN CH'AN

 

Ik herinner het me nog alsof het gisteren was. Daar stond ik als vijfjarige voor het eerst, alsof ik vanop de top van het Empire State Building neerkeek, aan een reling in Leysin (Zwitserland). De aanblik van de besneeuwde bergen en de witte vallei dreigde me volledig op te slokken.

​

Ik deinsde terug op de drempel en was ontzettend bang mezelf te verliezen en sloot me direct af. Ik kon het gewoon niet aan als vijfjarige. De onverwachte aanblik en grootsheid deden me letterlijk en figuurlijk duizelen. Het drong mijn hoofd binnen en ik was te bang om het toe te laten. De bergen zouden me volledig verzwelgen en ik zou mezelf niet meer kunnen terugvinden. Compleet en volledig verdwenen in die onmetelijk witte ruimte en dus reddeloos verloren.

 

Wist ik toen veel dat ik me volledig overgevend zou kunnen terugvinden als niemand en dus vol ledig, een ervaring waar reeds eeuwenlang mystici over spreken. Decennia later begreep ik Douglas Harding toen hij in zijn boek "On having no Head" zijn gelijkaardige ervaring beschreef die hij in de Himalaya had.

Het verschil? Hij ging de drempel over, ik deinsde terug. Hij verdween, ik bleef.

​

Niettemin ietsje later brak een lichtflits (van de Mount Blanc nota bene) mij volledig open. Het nam bezit van me, opende de ruimte en ik gleed de tijd- en ruimteloosheid in, tot de stem van de dokter me terug in het hier en nu trok.

​

Het onvoorziene, ondoordachte en onverwachte van een dergelijke gebeurtenis geeft onweerlegbaar aan dat je Het niet kunt bewerkstelligen, oproepen, verdienen, betrachten. Het valt buiten de invloedsfeer van de wil. Kortom, Het overvalt je.

​

En wanneer de Grote Overvaller plotseling de ommuring van de versterkte burcht die "Ego" noemt, compleet inneemt en met de eerste aanvalsgolf de muren sloopt, blijft er geen spaantje Ego meer over. De bekrompenheid en ingeslotenheid van de burcht heeft plaats gemaakt voor de allesomvattende omgeving. Het Ik heeft de plaats geruimd voor het Al.

​

Wanneer Het zich aanmeldt, kun je 2 richtingen uit. Ofwel verzet je je maximaal tegen dit Het, ofwel geef je je er volledig aan over. Totale overgave vereist evenwel vertrouwen om onszelf compleet los te laten en over te leveren. Er is een drempel waar ik me nog kan tegenhouden, maar eens de drempel overschreden ben ik volkomen hulpeloos overgeleverd aan de val in het Ongewisse. Het Ongewisse is het ongewetene, het Ongekende. De drempel overschrijden vereist vertrouwen, oervertrouwen dat de val uiteindelijk een bodem kent. Zoals deze haiku het uitdrukt:

​

in de leegte valt
elk herfstblad vertrouwend op
de dragende grond

 

"Overgave" wordt steeds vergezeld door "Vertrouwen". Ze lopen hand in hand en worden gekenmerkt door volledige ontspanning en aanvaarding van wat zich aanmeldt. Het is aan het bewuste willen en betrachten een halt toeroepen, de controle volledig achter je latend.

​

In de zen-praktijk zitten we stil. In dit stilzitten geven we ons over aan het stil zitten. Het wezenskenmerk van overgave is dat het een act is die nooit vanuit onszelf met bewuste wil kan starten. Ik kan me niet gewild overgeven zoals ik niet gewild verliefd kan worden. Het overvalt me. Elke wilsbetrachting werkt averechts.

Er is evenwel een eerste stap die ikzelf zet maar waar ik nadien volmondig moet toegeven dat ik er niets aan kan toevoegen om Het te bewerkstelligen. De eerste stap is de wil om te gaan zitten. Nadien houdt mijn invloedsfeer op. Ik heb geen idee of dit stilzitten uiteindelijk zal leiden tot waarlijk stilzitten. Wanneer het zuiver stilzitten wordt, ben ik me daar niet van bewust. Elk bewustzijn dat ik zou hebben dat "ik zuiver zit", is een retrospectieve gedachte die het stilzitten ogenblikkelijk neutraliseert en boycot. Alleen wanneer ik volledig samenval met dit stilzitten verdampt het Ego en ben Ik verdwenen. Alles verdwijnt en de normale zittijd van 30 minuten verschrompelt soms tot een psychologische tijd van 5 minuten. Waar was ik? Wat is er met de tijd gebeurd?

 

Zo wordt de zen-praktijk een oefening waarbij we leren te aanvaarden, bewust te worden en los te laten. Maar bij het loslaten moeten we nog een niveau dieper of verder gaan en ook het willen loslaten loslaten. We geven ons m.a.w. volledig over aan elk moment zoals het zich aandient: geen gevoelens hebben is oké, wel gevoelens hebben is oké, geen gedachten hebben is oké, wel gedachten hebben is oké, geen rust vinden is oké, wel diepe rust voelen is oké. Alles is oké. Het is zelfs ook oké wanneer het niet-oké is. Zelfs willen en betrachten is ook oké.

​

Zolang er een “ik” is dat iets wilt, krijg je de onoverbrugbare breuk tussen enerzijds de oever van “controle” waar het “ik” nu staat en de andere oever “overgave” waar geen “ik” meer is. Zonder “ik” blijkt er geen oever te zijn, laat staan een brug. De andere oever is deze oever, als we dat maar wisten.

​

Een grote leermeester in zen is de pijn die onvermijdelijk opborrelt na langdurig zitten. Jawel, ook bij Oosterlingen zoals Japanners, Chinezen, Koreanen... Hoe gaan we ermee om? Als metafoor voor de moeilijkheden in het leven die we kunnen tegenkomen, kan het tellen. Vechten we tegen de pijn of geven we ons eraan over? Mijn ervaring is dat elke betrachting om de pijn te verzachten net het omgekeerde effect heeft omdat we de spieren op één of andere manier verkrampen als vergeefse poging om de pijn weg te jagen. Overgave door acceptatie maakt het mogelijk om ons te ontspannen waardoor de pijn vermindert.

 

Let wel, en laat ons realistisch blijven, elke persoon heeft zijn maximale pijntolerantiedrempel (een prachtig woord voor de scrabble) die niet zomaar consequentieloos overschreden kan worden. Hier wil ik toch verwijzen naar de laatste woorden van de Boeddha: "Wees een lamp voor jezelf." M.a.w. zorg goed voor jezelf.

​

Zen-meditatie als oefening waarbij we leren los te laten, kan ook - 180 graden omgedraaid - gezien worden als de volhardende dagdagelijkse oefening om extreem te willen. Zo extreem willen dat uiteindelijk de grens van volhouden wordt overschreden en we niet anders meer kunnen dan opgeven. Zoals je iemand kunt vragen krampachtig met alle macht een vuist te maken en dit extreem geperst vol te houden totdat je niet anders kunt dan opgeven waardoor de vuist zich ontspannen opent. Opgeven is de bron en het geboortemoment van overgave. Overgave kan evenwel nooit een opgave zijn. Ik herhaal: “je kunt je niet inspannen om verliefd te worden”. En je kunt je ook niet inspannen om ontspannen te geraken.

​

Als het geen opgave is, wat is het dan wel?
Een onverwacht geschenk!

 

Een proces, gebeurtenis, woord, gebaar, activiteit... kan zo overdonderend zijn dat het het “ik” wegblaast omdat een zin, een gebaar, een situatie, een... je volledig grijpt bij je nekvel en je zelfs compleet overspoelt. Jij hebt er geen greep meer op want het grijpt jou. Hiervoor moeten we bodemloos vertrouwen hebben dat “ het geen greep meer hebben” juist de ingangspoort is tot de totale vrijheid en vreugde.

​

Je wordt gegrepen en je verliest alle houvast. Maar alle houvast verliezend word je gedragen door iets wat sterker is dan jezelf en jezelf overstijgt. Je kunt het benoemen met allerhande termen en benamingen. Sommigen noemen het hemels. Anderen noemen het goddelijk of Genade. In zen-termen spreekt men over Tariki of “Andere Kracht” die je overspoelt en het “ik” begraaft onder een laag van... (laat ons soms de dingen maar beter niet benoemen).